Maria Habsburżanka (niem. Maria von Österreich) (urodzona w Brukseli, 17 września 1505 roku, zmarła w Cigales koło Valladolid w Hiszpanii, 18 października 1558 roku) herb
Córka Filipa I Pięknego Habsburga, arcyksięcia Austrii, księcia Brabantu, Limbourga, Luxembourga, hrabiego Artois, Burgundii i Charalois, Flandrii, Hainaut, Holland, Namur, Zélandii, landgraf Alzacji, księcia Gueldrii, króla Hiszpanii i Joanna I "Szalona, Obłąkana" Trastámara-d'Aragona, królowej Kastylii, Leonu i Grenady, Aragonii, królowej Hiszpanii, córki Ferdynanda III Trastámara-d'Aragona, króla Aragonii i Izabeli I Trastámara, królowej Kastylii.
Regentka Hiszpanii od 1648 roku do 1551 roku. Namiestniczka Węgier od 19 stycznia do października 1527 roku. Namiestniczka Niderlandów od 1 grudnia 1530 roku do maja 1556 roku.
W Pradze 13 stycznia 1522 roku poślubiła Ludwika II Jagiellończyka (urodzony w Pradze, 1 lipca 1506 roku, zginął w bitwie pod Mohaczem, 29 sierpnia 1526 roku), król Czech i Węgier.
Była piątym z sześciorga dzieci Filipa "Pięknego" Habsburga, arcyksięcia austriackiego, księcia Burgundii i Joanny "Szalonej", dziedziczki tronu hiszpańskiego.
Kilka miesięcy po jej narodzinach rodzice udali się do Hiszpanii jako jej władcy. Maria nie zobaczyła ich nigdy więcej - ojciec jej zmarł, gdy miała rok, a matka popadła w obłąkanie i została odosobniona w zamku Tordesillas. Dziewczynka wychowywała się wraz z starszym rodzeństwem w Mecheln u Małgorzaty, siostry Filipa "Pięknego", a od 1507 roku namiestniczki Niderlandów. Zadbała ona o staranne wykształcenie dzieci i obdarzyła je miłością. Nie pozwalała czynić różnic w kształceniu dziewczynek i ich brata, późniejszego cesarza Karola V.
Maria znała flamandzki, francuski, łacinę i niemiecki, a potem być może węgierski. Była także bardzo muzykalna - grała na klawikordzie, lutni i harfie. Potrafiła także znakomicie robić słynne niderlandzkie koronki. Ale prawdziwą jej pasją była jazda konna i łowy, co pozostało do końca jej życia.
Już jako nowonarodzone niemowlę chciano zaręczyć ją z infantem portugalskim. Dziadek, cesarz Maksymilian I, zadecydował jednak inaczej. Jeszcze przed jej urodzeniem prowadził pertraktacje z Władysławem Jagiellończykiem, królem Czech i Węgier, tyczące się zaręczyn jednego ze starszych braci Marii, Karola lub Ferdynanda, z Anną, jedyną córką Władysława, uchodzącą za dziedziczkę tronu.
Na początku 1506 roku rozeszła się pogłoska, że Anna de Foix-Candale, druga żona Władysława, spodziewa się drugiego dziecka. Maksymilian I doprowadził wówczas do włączenia do układu o małżeństwie Anny z Ferdynandem podpisanego 20 marca 1506 roku w Wiener Neustadt - klauzuli o przyszłym małżeństwie Marii z synem Władysława II, o ile królowa Czech i Węgier urodzi syna. Stało się tak 1 lipca, więc Maria została wtedy narzeczoną Ludwika.
Układ o podwójnych ślubach habsbursko-jagiellońskich zatwierdzono 12 listopada 1507 roku w Budzie. Tym razem narzeczoną Ludwika miała być młodsza wnuczka cesarza Maksymiliana, Katarzyna - a dopiero w wypadku jej śmierci Maria. Wskutek różnych perturbacji narzeczoną została ostatecznie Maria. 11 stycznia 1522 roku odbyła się koronacja Marii na królową Węgier, a dwa dni później po powrocie do Budy trzecie i ostatnie zaślubiny z Ludwikiem.
Królowa ukróciła dotychczasową wszechwładzę dworskiej kamaryli i utworzyła własne ugrupowanie na dworze, do którego należało między innymi wielu wybitnych humanistów. Otaczała się głównie Niemcami, więc nie cieszyła się sympatią swych poddanych. Do ugruntowania jej wpływów na Węgrzech istotnie przyczynił się fakt, że królowa wkrótce stała się jedną z najbogatszych właścicielek ziemskich w kraju.
1 czerwca 1522 roku odbyła się koronacja Marii na królową Czech. W tym czasie oprócz niepokojów wewnętrznych największym problemem Węgier było zagrożenie najazdem tureckim. Od kiedy sułtanem był Sulejman, Turcja prowadziła agresywną politykę podbojów. Maria próbowała uzyskać pomoc finansową bądź militarną od rodziny, ale bez rezultatów. Wobec zagrożenia tureckiego w 1526 roku Maria starała się skłonić stany do uchwalenia odpowiednich podatków i zjednać do współpracy przywódcę opozycji Jana Zapolyę wykazując daleko idącą ustępliwość wobec jego żądań. Bez skutku. 29 sierpnia 1526 roku Ludwik II Jagiellończyk poległ w bitwie z Turkami pod Mohaczem.
Ludwik, młodzieniec o słabym charakterze, liczył się ze zdaniem żony. Królowa wywierała wpływ na niego i na politykę węgierską od wczesnej młodości ujawniała ambicję sprawowania władzy. Była jednak wtedy młoda i niedoświadczona. Urażona niechęcią Węgrów do swego niemieckiego otoczenia, w dużej mierze torpedowała próby reform wysuwane przez szlachtę, traktując je jako skierowane przeciw sobie i jako zamach na jej prawa i przywileje królewskie. Po tym, gdy dowiedziała się, że jest wdową, do końca życia nie zdjęła czarnego, wdowiego stroju. Nigdy także nie wyszła za mąż. Uważała, że jest bezpłodna. Odrzuciła potem propozycje matrymonialne Jana Zapolyi, króla Szkocji Jakuba V oraz Fryderyka II Wittelsbacha.
Od września 1526 roku do czerwca 1527 roku Maria rezydowała głównie w Pożoniu. W grudniu 1527 roku przewodziła obradom Zgromadzenia (Sejmu) Węgierskiego. Starała się osadzić na tronach czeskim i węgierskim swego brata Ferdynanda, który uważał się za prawowitego następcę Jagiellonów z racji małżeństwa z Anną Jagiellonką, siostrą Ludwika. W celu zapewnienia sobie środków finansowych na to królowa-wdowa kazała przetopić własne srebra stołowe, aby bić z nich monety. Jesienią wybrała się do Hainburga, aby spotkać się (14-18 października) z Ferdynandem w celu ustalenia koniecznych działań dla zapewnienia mu obu koron. 23 października 1526 roku został on obwołany królem Czech, a na sejmie węgierskim zwołanym przez Habsburżankę do Pożonia obrano go w grudniu1526 roku królem Węgier. Niemała w tym była zasługa jego siostry.
19 stycznia 1527 roku Ferdynand mianował Marię namiestniczką na Węgrzech. Rządy swe sprawowała ona z Pożonia. Maria zadowalająco wypełniała swe obowiązki mimo niełatwej sytuacji. Składały się na nią pełna zależność od Wiednia, pusty skarbiec i konflikty wewnętrzne. Przypłaciła to wyczerpaniem fizycznym i psychicznym. 3 listopada 1527 roku uczestniczyła w Budzie w koronacji Ferdynanda na króla Węgier. 7 lutego 1528 roku ten ostatni zaproponował jej, aby na czas jego wyjazdu z Budy do Niemiec, na sejm Rzeszy, ponownie była namiestniczką Węgier. Maria odmówiła 9 lutego powołując się na swój zbyt młody wiek. Przez następne trzy lata przebywała na Węgrzech i w Czechach. W styczniu 1530 roku zastępowała Ferdynanda na austriackim sejmie krajowym w Linzu. 1 grudnia 1530 roku zmarła ciotka Marii, Małgorzata Habsburżanka, namiestniczka Niderlandów. Cesarz Karol, starszy brat Marii, 3 stycznia 1531 roku zaproponował, aby Maria pozostała jej następczynią, na co królowa-wdowa wyraziła zgodę. W marcu 1531 roku udała się do Niderlandów. 7 października 1531 roku cesarz Karol osobiście przedstawił siostrę stanom niderlandzkim jako ich nową władczynię.
Miała bardzo trudne zadanie. W Niderlandach poszczególne prowincje - a było ich kilkanaście przejawiały często rozbieżne interesy. Niektóre z nich walczyły o niepodległość, a inne - przynajmniej o utrzymanie własnych przywilejów. Maria działała na rzecz zjednoczenia Niderlandów i jej polityka była całkowicie podporządkowana interesom Habsburgów. W maju 1536 roku Karol ostatecznie opanował Fryzję, a w roku 1543 Geldrię i tym samym Maria została namiestniczką siedemnastu prowincji. Poważnym problemem było powstanie antyhabsburskie, które trwało w latach 1538-39 w Gandawie. 14 lutego 1540 roku cesarz i jego siostra wkroczyli do miasta, któremu odebrano wiele przywilejów. W dużej mierze dzięki namowom Marii, Karol w 1548 roku na sejmie w Augsburgu uznał Niderlandy za jednolity kraj wchodzący w skład Rzeszy. Jednym z najważniejszych zadań Marii była także obrona przed Francuzami, ponieważ Francja od dawna rywalizowała z Habsburgami o Niderlandy. Habsburżanka rozbudowywała fortyfikacje i wznosiła twierdze. Wojny francusko-niderlandzkie w latach 1536-38 i 1542-44 zakończyły się traktatami pokojowymi, zatwierdzającymi istniejące status quo. W 1551 roku Maria zażegnała poważny konflikt między braćmi, cesarzem Karolem V a królem Ferdynandem, który groził rozłamem w rodzinie Habsburgów.
W 1531 roku Ferdynand został wybrany królem rzymsko-niemieckim, co zapewniało mu po śmierci Karola tron cesarski. W 1550 roku Karol zaproponował, aby po jego śmierci cesarzem został syn Karola, Filip, podczas gdy Ferdynand chciał tej godności dla swego syna Maksymiliana. Pertraktacje między braćmi ciągnęły się przez kilka miesięcy od lata 1550 roku w Augsburgu i nie przynosiły rezultatów. Karol w grudniu 1550 roku wezwał na pomoc Marię, która szybko przybyła. Wyłącznie dzięki jej naciskom na Ferdynanda udało się znaleźć kompromis i w marcu podpisano porozumienie, że następcą Ferdynanda będzie Filip, zaś następcą Filipa, Maksymilian. 22 października 1555 roku Maria uczestniczyła w Brukseli w ceremonii abdykacji swego brata, cesarza Karola V. Pragnął on spędzić resztę swego życia w Hiszpanii. Maria oraz jej siostra Eleonora postanowiły mu towarzyszyć. Maria złożyła wówczas urząd namiestniczki. W maja 1556 roku wsiadła z Karolem i Eleonorą na statek i na zawsze opuściła Niderlandy.
Jako ich władczyni ma bardzo dobrą opinię. Wykazała się talentem organizacyjnym i zręcznością polityczną. Łagodziła konflikty między stanami a cesarzem. Starała się zapobiegać konfliktom religijnym między protestanckimi mieszczanami a arcykatolickimi Habsburgami. Aczkolwiek pozostawała katoliczką, wykazywała tolerancję religijną - m.in. korespondowała z Lutrem i była zwolenniczką poglądów Erazma z Rotterdamu, z którym również wymieniała listy. Wierzył on w budowę nowego społeczeństwa europejskiego, zjednoczonego w duchu odrodzonego chrystianizmu. Prawdopodobnie Maria skłaniała się ku równouprawnieniu wyznania rzymskokatolickiego i luterańskiego w Niderlandach, co nie okazało się możliwe ze względu na postawę cesarza. Była także mecenasem artystów, a biblioteka, którą zgromadziła, była jednym z największych zbiorów prywatnych w ówczesnej Europie.
Żródła:
Maria Habsburżanka "Kobiety w polityce"
30-11-2019